GİS Histolojisi

 

Sindirim Kanalının Genel Yapısı:

İçten dışa doğru sırasıyla mukoza, submukoza, muskularis ve seroza.

Mukoza; epitel örtüsü, lamina propria ve muskularis mukozadan oluşmuştur. Lamina propria, kan ve lenf damarları ile düz kas hücrelerinden zengin bir gevşek bağ dokusudur. Ayrıca bazen bezler ve lenfoid doku içerir. Muskularis mukoza ise mukozayı submukozadan ayıran içte ince dairesel, dışta uzamına düz kas hücrelerinin oluşturduğu tabakalardan oluşur. Mukoza sıklıkla müköz membran olarak isimlendirilir.

Submukoza çok sayıda kan ve lenf damarları ve sub- mukozal sinir pleksusu (Meissner pleksusu olarak da isimlendirilir) içeren tıkız bağ dokusundan oluşmuştur. Aynı zamanda bezler ve lenfoid doku da içerebilir.

Muskularis; Lümene yakın iç tabakada kasların yönü genellikle dairesel, dış tabakada ise çoğunlukla uzanımadır. Bu iki kas tabakasının arasında miyenterik (ya da Auerbach) sinir ağı ile bağ dokusu içinde kan ve lenf damarları bulunur.

Seroza, ince bir gevşek bağ dokusu tabakasıdır. Kan ve lenf damarları ile yağ dokusundan zengindir. Tek katlı yassı epitel (mezotelyum) ile örtülüdür.

Lamina propria, bazıları aktif olarak antikor üreten lenfoid hücreler ve makrofajlardan zengindir. Bu antikorlar başlıca immünglobulin A (IgA)’dır; bunlar bağırsak epitel hücreleri tarafından üretilen bir salgılayıcı proteine bağlanırlar ve bağırsak lümenine salgılanırlar. Oluşan bu kompleks viral ve bakteriyel yayılımına karşı koruyucu bir işlev sağlar.

Solunum yolları, sindirim kanalı ve idrar yollarında bulunan IgA proteolitik enzimlere dirençlidir. Bu sayede lümen içinde proteazlardan etkilenmeden kalabilir.

AĞIZ BOŞLUĞU

Ağız boşluğu çok katlı yassı epitelle örtülüdür. Bulunduğu kesime göre keratinleşmiş ya da keratinleşmemiş olabilir. Keratin tabakası çiğneme sırasında ağız mukozasının hasar görmesini önler; çoğunlukla diş eti ve sert damakta bulunur. Bu bölümlerdeki lamina propria birkaç papillaya sahiptir ve doğrudan kemik dokusu üzerinde yerleşmiştir.

Dil:

Dil, yapısı bölgelere göre değişen bir müköz membranla örtülü çizgili kas kitlesidir.

Papillalar:

Yutak (Farinks)

Farinks, özofagus ile devam eden bölümde çok katlı yassı keratinleşmemiş epitelle döşelidir. Buaın boşluğuna yalcın bölümlerini silyalı, yalancı çok katlı, goblet hücreli prizmatik epitel örter. Lamina propriasında çok sayıda küçük müköz bezler yer alır.

YEMEK BORUSU (ÖZOFAGUS)

Keratinleşmemiş çok katlı yassı epitel ile örtülüdür. 

Submukozada mukus salgılayan küçük bez grupları, özofagus bezleri vardır; bunların salgısı yiyeceklerin taşınmasını kolaylaştırır ve mukozayı korur. Mideye yakın bölümün lamina propriasında gruplar halinde bulunan özofageal kardiya bezleri de mukus salgılar.

Özofagusun distal ucunda müsküler tabaka sadece düz kas hücrelerinden oluşur, orta parçada çizgili ve düz kas hücreleri; proksimal ucunda ise sadece çizgili kas hücreleri vardır.

MİDE

Boş midenin mukoza ve submukozası ruga denen uzamına kıvrımlar oluşturur. Mide yiyecekle dolu olduğunda bu kıvrımlar yassılaşır.

Mukoza

Gastrit çukurcukları oluşturan bir yüzey epiteli bulunur. Midenin her bölgesi için özel bir yapı gösteren (kardiyak, gastrik ve pilorik) dallanmış tübüler bezler mide çukurcuklarına açılır.

Kök Hücreleri:

Kök hücreleri boyun bölgesinde az sayıda bulunur. Alçak prizmatik hücrelerdir.

Müköz Boyun Hücreleri:

Müköz boyun hücreleri mide bezlerinin boyun parçalarındaki pariyetal hücreler arasında kümeler halinde ya da tek olarak bulunur. Bu hücrelerin müköz salgısı yüzeydeki müköz epitel hücrelerinin salgısından oldukça farklıdır.

Okzintik (Pariyetal) Hücreler:

Pariyetal hücreler, daha çok mide bezlerinin üst yarısında bulunur, tabanında çok seyrektir. Yuvarlak ya da piramidal hücrelerdir. Pariyetal hücreler 0.16 mol/L hidroklorik asit (esas olarak H+ ve Ck), 0.07 mol/L potasyum klorür, eser miktarda diğer elektrolitler ve mide intrensek faktör (aşağıda açıklanmıştır) salgılar.

Esas (Zimojen) Hücreleri:

Protein sentezi yapan ve salgılayan hücrelerin bütün özelliklerine sahiptir. Sitoplazma kaba endoplazma retikulumundan zengin olduğu İçin bazofiliktir. Sİtoplazmalarındaki granüllerde inaktif pepsinojen enzimi bulunur. Pepsinojen midenin asit ortamına salgılandıktan sonra hızla oldukça aktif bir proteolitik enzim olan pepsine dönüşür.

Enteroendokrin Hücreler:

Mide fundusıında, 5-hidroksitriptamin (serotonin) önemli salgı ürünlerinden biridir. Bu hücrelerden çıkan ve karsinoid adı verilen tümörler serotonin aşırı üretimine bağlı klinik semptomlar verir.

İNCE BAĞIRSAK

Çevresel plikalar (Kerckring valileri), bunlar çıplak gözle görülen kıvrımlardır. İntestinal viluslar mukozanın lümene doğru yaptığı 0.5-1.5 mm uzunluğunda çıkıntılardır.

Viluslar arasında basit tübüler bezlerin küçük delikleri vardır. Bu bezlere intestinal bezler veya Lieberkühn bezleri denir. Vilusların epiteli, bezlerin epiteli ile devam eder, intestinal bezlerde kök hücreler, bir miktar emici, abzorbtif hücre, goblet hücreleri, Paneth hücreleri ve enteroendokrin hücreler bulunur.

Emici hücreler, uzun prizmatik hücrelerdir. Her birinin bazal yarısında tek bir oval nükleus bulunur. Her hücrenin ucunda fırçamsı (çizgili) kenar adı verilen homojen bir tabaka vardır. Prizmatik intestinal hücrelerin daha önemli bir işlevi ise sindirim olayının sonunda ortaya çıkan metabolitlerin emilimini gerçekleştirmektir. Emici hücreler tarafından salgılanan disakkaridaz ve peptidazlar fırçamsı kenardaki mikroviluslara bağlanırlar. Bunlar disakkarit ve dipeplitleri hidrolize ederek sekonder aktif transport ile kolaylıkla emilebilen monosakkaritler ve amino asitlere dönüştürür.

Lipit sindirimi başlıca pankreatik lipaz ve safranın etkisiyle olur. İnsanda lipit emiliminin çoğu duodenumcla ve jejunumun üst bölümünde gerçekleşir.

Goblet hücreleri, emici hücrelerin arasına serpiştirilmiş olarak bulunur. Sayıları duoclenumda daha azdır ve ileuma doğru giderek artar. Bu hücreler musin tipinde asit glikoproteinleri üretir. Bunlar sulu olup çapraz bağlantılar yaparak başlıca işlevi bağırsak yüzeyini korumak ve kayganlaştırmak olan mukusu oluştururlar.

Paneth hücreleri, ince bağırsak bezlerin bazal bölümünde bulunur. Uç sitoplazmalarında salgı granülleri bulunan dış salgı hücrelerdir. Bu hücrelerin büyük eozinofilik salgı granülleri içinde bazı bakterilerin hücre duvarını eriten bir enzim olan lizozim içerdiği görülmüştür.

M (mikro katlantı) hücreleri, Peyer plaklarındaki lenf foliküllerini örten özelleşmiş epitel hücreleridir. Bu hücrelerin özelliği çukurculdar oluşturan çok sayıda bazal zar girintileri göstermesidir. Bu çukurcuklarda intraepitelyal lenfositler ve antijen-sunan hücreler (makrofajlar) bulunur. M hücreleri endositozla antijenleri alıp alttaki makrofajlara ve lenfoid hücrelere taşırlar. 

Submukoza duodenumun ilk bölümlerinde, intestinal bezlerin içine açılan dallanmış kıvrımlı tübüler bez grupları içerir. Bunlara duodenal bezler (ya da Brunner bezleri) denir.

KALIN BAĞIRSAK

Kalın bağırsak mukozası distal (rektal) kısmı hariç katlanma göstermez.

İnce bağırsaktan farklı olarak dış longitudinal tabaka tenya koli denilen üç adet kalın uzunlamasına bant halindedir. Kolonun intraperitoneal kısımlarındaki seröz tabakada apandiks epiploika denen yağ dokusundan oluşmuş küçük asılı uzantılar bulunur.

Anal bölgede, müköz membran rektal Morgagni sütunları denilen bir dizi uzunlamasına katlanma gösterir.

PANKREAS

Enzimler asiniisler halinde düzenlenmiş dış salgı kısmın hücreleri tarafından depolanır ve salınır. Hormonlar Langerhans adacıkları olarak bilinen iç salgı epitelyal hücre toplulukları tarafından sentezlenir.

İnsanda ekzokrin pankreas su ve iyonlara ek olarak bazı proteazlar (tripsinojen 1, 2 ve 3, kimotripsinojen, proelastaz 1 ve 2, proteaz E, kallikreinojen, prokarbok- sipeptidaz Al, A2, B1 ve B2), amilaz, lipazlar (trigliserid lipaz, kolipaz ve karboksil ester hidrolaz), fosfolipaz A2, ve nükleazlar (deoksiribonükleaz, ribonükleaz) salgılar.

Kwashiorkor gibi aşırı beslenme bozukluğunun olduğu durumlarda, pankreatik asiner hücreler ile diğer aktif protein salgılayan hücreler körelir ve kaba endoplazma retikulumlannın çoğu ortadan kalkar. Sindirim enzimlerinin yapımı da durur.