Böbrek Anatomisi/Fizyolojisi/Hastalıkları

Böbrek Anatomisi

Retroperitonel organlardır.

T12 ile L3 vertebralar arasında bulunur. Sağ böbrek biraz daha aşağıdadır.

Böbreklerin margo medialislerinde bulunan yarığa hilum renale denir. Buradan v. renalis, a. renalis'in birkaç dali ve pelvis renalis geçer.

Böbreği saran tabakalar içten dışa doğru capsula fibrosa, capsula adiposa ve fascia renalis'tir. 

Cortex renalis idrar yapan oluşumları içerir. Burada corpusculum renale(Malpighi cisimcikleri) ve idrar kanalcıklarının bir kısmı bulunur. Malpghi piramitlerinin arasında yer alan kısmına columna renales denir. 

 Medulla renalis idrar toplayıcı kanallardan oluşur. Pyramides renales denilen koyu kırmızı piamidal yapıları oluşturur. Sayıları 8-10 arasında değişir. Calix renalis minor'e uzanan kısmına papillae renales denir ve bunun üzerinde delikler vardır. Deliklere foramina papillaria denir.

Sinus renalis böbreğin içinde bulunan boşluktur. 

A. renalis, hilum renale'ye gelince 5 dala ayrılır. Bunlara a. segmentalis denir. Bunlar da sırasıyla a. lobaris, a. interlobaris, a. arcuata'ya ayrılır. A. interlobularis'in yan tarafında bulunan ince dallara arteriola glomerularis afferens denir. Bunlar capsula glomerularis (Bowman kapsülü)'nde kılcal ddamar yumağı yaparlar. Sonra bu yumak tekrar birleşerek arteriola flomerularis efferens'i oluştururlar. Sonra bunlar sırasıyla vv interlobulares,  vv. arcuata, vv. interlobares ve v. renalis' açılır. En son v. cava inferiore açılır.

Böbrek Fizyolojisi

Yetmiş kg'lık bir yetişkinin %60'ı sudur ve bu 42 L'dir. Bunun 28L'si h.içi sıvıdır(%40). Geriye kalanı ise h. dışındadır. 11L h.ler arası sıvı, 3L si plazmadır.(%20)

Erişkinde kan hacmi vücut ağılığının %7'si yani 5 L'dir. Kanın %60'ı plazma, %40'ı eritrosittir.

Hemotokrit(Sıkıştırılmış Eritrosit Hacmi): Kadınlarda 0,36, Erkeklerde 0,40

H.içi ödem mekanizması gayet basittir. Bir bölgedeki doku metabolizması bozulursa h. zarındaki iyon pompaları baskılanır ve h. dışı sıvıda fazla bulunan Na h.içine girer. Bununla birlikte suda osmozla h.içine girer ve h. şişer. 3 sebebi vardır. 1- hiponatremi, 2- metabolik sis. baskılanması, 3- h. besin eksikliği

H.dışı ödemin iki genel sebebi vardır. 1-plazmadan kapillerle h.arası aralığa sıvı sızması, 2- lenfödem. En yaygın klinik neden artmış kapiller filtrasyondur.

Kapiller filtrasyon hızını arttıran nedenler:

• Artmış filtrasyon katsayısı
• Artmış plazma kolloid ozmatik basıncı(Artmış plazma proteinleri)

1. İdrarla protein kaybı (nefrotik sendrom)
2. Deriden protein kaybı (yanıklar)
3. Protein yapım bozukluğu

• Artmış kapiller hidrostotik basınç

1. Böbreklerin aşırı tuz ve su tutması
2. Yüksek venöz basınç ve venlerde daralma
3. Azalmış arteriyol direnç

Artmış kapiller geçirgenlik:

1. Histamin
2. Toksin
3. Bakteriyel enf.
4. C vit. eksikliği
5. Uzun süreli iskemi
6. Yanık

*Böbrekler eritropoietini salgılayarak HPKH'den eritrosit yapımını uyarır.

*D vitamininden kalsitriyol yapar.

*Glikoneojenez ile glikoz sentezlerler.

Nefronların idrar oluşturma yeteneği vardır ve böbrekler nefronları yenilemeyezler. Böbreklerdeki nefron sayısı yaşlanmayla azalır. Her nefron kandan büyük miktarda sıvının filtre olduğu glomerül adı verilen bir glomerül kapiller yumağı ve filte sıvının idrara dönüştüğü uzun tübülü içerir.

Glomerülün hidrostatikk basıncı kapiller ağdan yüksektir.(60mmHg) Glomerülden filtre olan sıvı kortekteki proksimal tübüle akar. Buradan medullada olan Henle kıvrımına akar. Her bir kıvrımın inen ve çıkan kolu vardır. İnen ve çıkan kolların alt kısmı incedir.

Çıkan kolun duvarındaki özelleşmiş epitele makula densa denir. Makula densadan sonra distal tübüle ulaşır. Sırasıyla birleştirici tübül ve kortikal toplayıcı tübülü izler. Sonra da kortikal toplayıcı kanala gider. Sonrada renal papilla aracılığıyla böbrek pelvisine boşalırlar.

Günlük yaklaşık 180L sıvı filtre olur. Çoğu geri emilime uğrar ve sadece 1L sıvı atılır.

Glomerüler filtrat protein ve eritrosit içermez. Ayrıca Ca ve yağ asidi gibi bazı küçük molekül ağırlıklı maddeler de bulunmaz. Çünkü bunların yaklaşık yarısı plazma proteinlerine bağlı bulunur.

Erişkinde ortalama 125 ml/dak - 180 ml/dak'dır. Net filtrasyon basıncı yaklaşık 10 mmHg'dır.

• Zar kalınlığı artarsa Kf  azalır. Kf azalırsa GFR azalır.
• Arteriyel plazma kolloid ozmatik basıncın artması glomerüler kapillerin kolloid ozmatik basıncını arttırır. GFR azalır.
• Filtrasyon franksiyonu artması da plazma proteinlerini konsantre eder ve glomerüler kolloid ozmatik basıncını arttırır. FF böbrek plazma akımının azalmasıyla veya GFR'nin artmasıyla artabilir. Glomerül içindeki hızlı kan akımı GFR'yi arttırır, yavaş kan akımı azaltır.
• Glomerüler kapillerde hidrostatik basıncın artması GFR'yi arttırır. Pgk'i arter basıncı, aferent arteriyol direnci, eferent arteriyol direnci belirler. Arter basıncı artması Pgk'yı arttırır. Aferent arteriyollerde direnç artışı Pgk'yı azaltır. Eferent arteriyollerin daralmasıyla kanın çıkışına karşı direnç artar. Bunun sonucunda Pgk artar. Arteriyol direnci yüksek kaldıkça kan akımı azalmaz. GFR hafifçe yükselir.

Sempatik SS uyarılması GFR'yi azaltır. Anjiyotensin II efferent arteriyolleri daraltır. Böbrek kan akımını azaltır. 

NO böbrek damar direncini azalır. Böbrek vazodilatasyonunu sağlar.

Prostaglandinler(PGE2 ve PGI2) ve bradikinin böbrek damar direncini azaltır.

*Makula densa'da sodyum klorür azalması aferent arteriyollerde genişlemeye sebep olur ve renin salgısı artar. Renin anjiotensin I'den anjiotensin II yapımını uyarır.

Böbrek Hastalıkları

Akut Böbrek Yetmezliği

Yüksek morbidite ve mortalite riski taşır. 

ABY böbrek fonksiyonlarının ani kaybı ile idrar atımının başarısızlığıyla sonuçlanan ve buna bağlı olarak kan üre azotu (BUN: Blood urea nitrogen) ve serum kreatinin miktarının artmasıdır.

• ABY riski serum kreatinin seviyesinde meydana gelen % 50 artış ve buna bağlı olarak GFH’de meydana gelen % 25’lik düşüş ya da idrar atılımının 6 saatten uzun sürede saatte 0.5 mL kg-1 düzeyinin altına düşmesi ile tanımlanır.
• Böbrek hasarı serum kreatinin seviyesinin 2 katına çıkması ve idrar atımının 12 saatten fazla süre boyunca, saatte 0.5 mL kg-1’dan daha düşük olmasıyla tanımlanmaktadır.
• Böbrek yetmezliği ise serum kreatinin seviyesinde meydana gelen 3 kat yükselme, GFH’de meydana gelen % 75 azalma ya da 24 saatten fazla süre idrar atımının saatte 0,3 mL kg-1’dan az olması ya da 12 saatten fazla süren anüri ile tanımlanmaktadır

Nedenleri:

1. Böbreğin yeterince kanlanmasının engellendiği durumlardır.
2. Böbrek dokusunun nefrotoksik nedenler ya da böbrek hastalıkları nedeniyle hasara uğramasıdır. Bunlar arasında glumerulonefrit, travma, ateroskleroz, küçük ve büyük damarların iltihaplanması, nefrotoksinler, ağır metaller, antibiyotikler, anestezikler bulunmaktadır.
3. Üretral obstrüksiyon, prostat hipertrofisi, üretra ağzını tıkayan mesane tümörü, mesane boynu darlığı ya da bilateral böbrek ve üreter taşları, ameliyat sırasında üreterin kesilmesi veya bağlanması, retroperitoneal fibrozis sayılabilir